Phương Trời Nam

Phương Trời Nam

SBS Radio

Diễn Đàn Sinh Viên

01 Tháng Ba, 1998

Kính thưa quý thính giả

Các bạn sinh viên học sinh thân mến

Trại hè liên kết do Tổng Hội Sinh Viên Việt Nam Liên Bang Úc Châu tổ chức tại Wollongong vào các ngày 13 đến 15 Tháng Hai, năm 1998, cách đây hai tuần. Tôi chắc là một số bạn đang nghe chương trình này có tham dự trại hè đó, vui buồn xin giữ làm kỷ niệm như một âm vang của thời đi học. Nhân dịp này, một CD nhạc với tựa đề Phương Trời Nam do Tổng Hội thực hiện đã được ra mắt. Bài viết sau đây ghi lại những cảm nghĩ của một thính giả khi nghe đĩa nhạc này.

Một bạn nào đó viết lời giới thiệu trên bìa của đĩa nhạc như sau: “...Tuy không chứa đựng những ca khúc thành danh, trình bày bằng những giọng ca thời thượng, nhưng Phương Trời Nam gói ghém tất cả những ưu tư khoắc khoải, những tâm sự của giới trẻ trong từng ca khúc mới do chính các bạn sinh viên từ nhiều nơi trên Úc Châu sáng tác, thực hiện và trình bày...” Tôi nghĩ bạn đó đã nói đúng sự thật với một vẻ khiêm tốn đáng mến, và cần có ở những người trẻ.

Âm nhạc, cũng như mọi hình thức nghệ thuật khác, mỗi bài hát, mỗi tác phẩm, nếu được viết, được sáng tạo với một tâm hồn tự do thì đều có nét đẹp riêng của nó. Không cứ gì phải là những ca khúc nổi danh mới gọi là hay, hoặc phải là những giọng ca nổi tiếng mới gọi là tuyệt hảo. Có nhiều người trong chúng ta khi đi dự một buổi hòa nhạc ở đâu đó, nghe giọng hát của một danh ca trên một sân khấu rực rỡ đèn màu, họ vẫn không thấy xúc động; nhưng khi bất chợt đến nhà người bạn, cũng với ca khúc đó, anh hay cô bạn ôm đàn say sưa hát, thì trong lòng mình bỗng nghe dạt dào rung cảm. Phương Trời Nam là tập hợp những tiếng hát như vậy, tiếng hát tâm tình của tuổi trẻ, tiếng hát say sưa của bạn bè chúng ta.

Hai mươi năm trước Nhất Hạnh đã viết trong Bông Hồng Cài Áo: “...không có tình thương, hiếu chỉ là giả tạo, khô khan, vụng về, cố gắng mệt nhọc. Mà có tình thương là có đủ hết rồi...” Đó là một lời khuyên sâu sắc. Tình thương nuôi ta lớn, chỉ đường cho ta đi trong đời. Trong cuộn băng video Paris by Night 40, chủ đề Mẹ, ca khúc cuối cùng mang tên Mẹ năm 2000, do Phạm Duy viết và Khánh Ly trình bày; thành thật, tôi không thấy điều gì mới trong giai điệu bản nhạc, và lời ca thì tôi không hiểu; riêng tôi, tôi không thấy có gì hay trong ca khúc ấy.

Bông Hồng Nào Cho Mẹ, nhạc Nghi Tạ, lời Ngô Minh Khiết, bài hát đầu tiên trong đĩa Phương Trời Nam, đối với tôi gần gũi hơn, đó là: “...Con rong chơi suốt ngày, đi tranh đua với với đời... Con đi xa vắng nhà, đi đêm khuya không về, những cơn lo ngóng đợi bên mẹ hoài thôi...” Ngày con còn bé, nhọc nhằn đời mẹ cưu mang. Ngày con đã lớn, vẫn hoài đèn sách, làm thơ tình vu vơ, và vẫn còn đem đến cho mẹ những ưu phiền, thay vì những bông hồng dâng mẹ. Bạn tôi đã nghĩ, viết và hát với tất cả sự yêu thương gởi đến cho một người mẹ. Tôi chắc như thế, bỡi tôi tìm thấy tôi, hình ảnh của mẹ tôi trong bài hát ấy. Tôi biết chắc nhiều bạn tôi cũng thế, và tôi sẽ không ngần ngại nói rằng tôi thích Bông Hồng Nào Cho Mẹ hơn là Mẹ năm 2000 đã nói ở trên. Bài Mẹ Việt Nam của Đức Thảo cũng khá hay mà tôi tôi đã trình bày cũng trong chương trình này cách đây không lâu.

Tôi mong bạn tôi sẽ tiếp tục sáng tác với một tâm hồn tự do và yêu thương như thế... Và tôi biết có nhiều bạn bè khác của tôi nghe một bản nhạc, thưởng thức một tác phẩm nghệ thuật bằng chính tâm hồn mình, bằng đôi tai, đôi mắt của chính mình mà không phải qua lăng kính của người khác, hay bọt sóng của dư luận đương thời.

Mẹ em đâu?

-Ngủ ngoài biển cả

Em của em đâu?

-Sóng cuốn đi rồi

Chị của em đâu?

Nghe chị thét trên mui

Ba em đâu?

Em lắc đầu không nói

...

Kẻ sống sót trong sáu tuần trôi nổi

Đã cắt thịt mình lấy máu thắm môi em

...

Mai em lớn dù phương nào cách biệt

Nhớ đừng bao giờ đổi máu Việt Nam

Máu thương yêu đã chảy bốn nghìn năm

Và sẽ chảy cho muôn đời còn lại

...

Bé thơ ơi cuộc đời em viên sỏi

Khóc một lần nước mắt chảy thiên thu

Đó là những trích đoạn trong bài thơ Em bé Việt Nam và viên sỏi của Trần Trung Đạo, kể chuyện một em bé gái Việt Nam, chừng năm, sáu tuổi, đến trại tỵ nạn một mình, cứ chiều chiều ngóng ra bờ biển, đặt những viên sỏi, giả làm kẹo, để dành cho những người thân sẽ vĩnh viễn không bao giờ trở về, sau một chuyến đi. Bài thứ hai trong Phương Trời Nam, Nhặt Xác Biển Đông, nhạc và lời của Trần Thượng Chí, được hát với một giọng ca rất buồn, nói lên một tâm trạng tương tự: Tôi xin được về nhặt xác biển đông...nhặt xác em trong trại tỵ nạn, nhặt xác anh thiêu rụi muộn màng, thiêu cả lòng người...Bi kịch tỵ nạn, tuổi trẻ Việt Nam trải qua và chứng kiến, một lần nữa xin được nhắc đến.

Tôi không cho rằng bài hát đó cố tình bi thảm hóa một sự kiện, như có một số ý kiến như thế. Nếu bạn thấy có những con người như những thây ma, vì đói khát, đi lên từ bờ biển. Nếu bạn thấy những giọt máu bắn tung tóe của những người mổ bụng tự tử, hay những thi thể cháy đen thui vì tự thiêu, khi bị từ chối tư cách tỵ nạn một cách oan ức; bạn sẽ thấy bài hát đó viết với một nỗi khổ nhọc và thông cảm, mà không có chút cường điệu nào.

Hôm đi dự trại hè, các bạn bàn thảo sôi nổi về đề tài tuổi trẻ và chính trị, có nhiều ý kiến rất hay và tôi đã nghĩ rằng nếu bạn không thích bị quấy rầy bỡi những vấn đề lý thuyết thì hãy tìm hiểu những gì xảy ra nơi bạn đang sống, tìm hiểu những cuộc đời chung quanh bạn. Cho dẫu không muốn “nắm giữ sự thật làm vũ khí ”như thánh Gandhi đã từng nói; thì từ sự hiểu biết đến thông cảm và thương yêu cũng là một thái độ chính trị tích cực rồi. Bạn sẽ thông cảm với những người thuộc thế hệ trước chúng ta, có những người không xứng đáng với sự kính trọng của chúng ta; nhưng cũng có những người đáng cho chúng ta ngã mũ kính chào về tư cách và tài năng của họ, và:

Nhớ nước đau lòng con quốc quốc

Thương nhà mỏi miệng cái gia gia

Như bài hát Bà Huyện Thanh Quan trong đĩa CD, và Phương Trời Nam đang làm cái công việc đóng góp một phần bé nhỏ của nó trong công việc nói lên cái sự thật mà phần lớn chúng ta đã trải qua đó.

Tuy vậy, Phương Trời Nam không hoàn toàn là những ca khúc nói về nỗi khổ đau của quá khứ. Bạn sẽ tìm thấy ở đó một Thu Melbourne, gió miên man thổi về Nam Cực, để lại nỗi trống vắng cô đơn cho những gả sinh viên ngơ ngẩn nhìn mây bay, khi xa người yêu, nhớ kỷ niệm một thời tim ta vô tình trải cỏ em đi, một Đợi Em Tan Trường, một Thà của Hồ Trung Lễ, và giọng ca rất ngọt của Nghiêm Lệ:

Thà là hạt mưa bay, ướt tóc em một ngày

Còn hơn anh đứng đợi, cuối đường chiều nắng phai

Thà là chiếc lá thu, lênh đênh trên mặt hồ

Còn hơn em hứa hẹn, gặp nhau cỏ xanh mồ...

Với Phương Trời Nam, bạn có một Nỗi Nhớ những lần điện thoại, không vơi nỗi nhớ theo lời, nỗi nhớ làm mưa những ngày xa cách của Phan Huy Lộc và Lam Điền, một Gọi Bóng Mặt Trời của Đức Thảo, Thư Hùng và Quốc Thái, rền rỉ giai điệu buồn như những bài Không Tên, xin giữ nụ cười cho nhau để bước em đi sỏi đá cũng ngậm ngùi.

Lối đi trên sân trường trở thành lối mộng của biết bao người trẻ, cũng là tựa đề của một bản song ca dìu dặt: Người yêu anh có nhớ, nhớ từng chiều mây trắng bay. Người yêu anh có nhớ, nhớ con đường tình đầu tiên...buồn thâm trầm, nhưng không có vẻ đẫm lệ của một thời chinh chiến: Trả lại em yêu, khung trời đại học, với nước mắt lóng lánh trong đôi mắt của cô sinh viên buồn trong cái hiu hiu của ngọn đèn cư xá. Cô sinh viên có người yêu ngoài mặt trận đang chợt nghĩ tới một điều cô sợ không dám nghĩ. Tất cả những tình khúc đó nói lên sự khác biệt của những thế hệ Việt Nam, và cũng chính nó làm cho những con người này thêm gần gũi, thông cảm cho nhau hơn. Tình khúc Việt Nam đã từ lâu mang hình hài lịch sử.

Đại dương bao la luôn là một đề tài hay của các nhạc sĩ Việt Nam. Trong đĩa nhạc này bạn lại gặp lại đề tài biển cả, những cánh chim hải âu, em và một cuộc tình. Nhiều thứ quá mà sao em vẫn cảm thấy bơ vơ, bỡi tâm hồn em chỉ có kỷ niệm đầy ắp những yêu thương. Đó là tình khúc Biển và Tôi, nhạc Nghi Tạ, lời Nghiêm Lệ. Tôi tin là cặp bài trùng này sẽ còn gây nhiều ngạc nhiên cho chúng ta.

Rời khu vực trại, tôi lang thang một đêm ở Sydney, đêm đó đúng là đêm lễ tình nhân – Valentine, ngước nhìn trời đêm ở cảng Tình Nhân (Darling Habour), thấp thoáng một vài cặp tình nhân đi qua trước mặt với nhiều những cành hồng trên tay, nhớ đến bài hát Valentine trong đĩa nhạc, tôi mỉm cười một mình. Tác giả bài hát là bạn tôi, có lẽ vì đường tình long đong quá nên nó hay viết tình ca. Còn tôi, có lẽ “xui” cho nó là bạn tôi, nên cảm giác gặp gỡ  thân mật vui đùa hằng ngày có thể ảnh hưởng đến cái nhìn của tôi trong đối một số vấn đề mà nó trân trọng.

Giáo sư Hồ Đình Chữ đã viết: “Theo nghĩa từ nguyên, Việt có nghĩa là vượt qua, phát dương lên, luôn luôn chiến đấu để thắng trở ngại, vượt đi xa. Ý nghĩa của từ Việt đã hàm dưỡng đầy đủ đặc tính của dân tộc ta vậy”. Bạn sẽ tìm thấy cái ý đó trong điệp khúc trầm hùng của bài hợp ca Phương Trời Nam kết thúc đĩa nhạc, không phải: Ta về cúi mái đầu sương điểm, nghe nặng từ tâm lượng đất trời. Mà như là: Ta về vươn sức trai Phù Đổng, cùng dựng lại quê hương để tiếng ca chúng ta bay vút trên mọi nẻo ruộng đồng. Xin chia sẻ với thính giả và các bạn cảm tình trân trọng và nồng hậu của tôi đối với đĩa nhạc Phương Trời Nam.

Thân ái chào các bạn

Kính chào quý thính giả.

Nguyên Đại

Đại Học Melbourne (Uni. of Melb.)

Tổng Hội Sinh Viên Học Sinh Việt Nam Úc Châu